Ppoollicht, bij ons ook bekend als Noorderlicht of Aurora Borealis, hangt samen met enorme uitbarstingen op de zon, waarbij grote hoeveelheden geladen deeltjes het heelal in geslingerd worden. Het aardmagnetische veld zorgt ervoor dat de deeltjes in de omgeving van de aarde worden afgebogen en in de buurt van de noord- en zuidpool met verhoogde snelheid de atmosfeer binnendringen. Deze deeltjes (de zonnewind) bevatten veel energie, die in de bovenste kilometers van de atmosfeer door botsingen wordt overgedragen op zuurstof- en stikstofatomen, waardoor het licht ontstaat. De hoogte van poollicht kan sterk variëren. Het loopt uiteen van 80 tot soms wel 1000 km.
.
Hoe ontstaan de kleuren?
De kleur van het poollicht is afhankelijk van het soort elektronen en op wat voor atomen deze elektronen stuiten. Zuurstof kan in het bovenste deel van de atmosfeer groen of rood poollicht veroorzaken. Wat lager in de atmosfeer kunnen elektronen in combinatie met stikstofprotonen ook rood licht veroorzaken. Blauw poollicht is vrij zeldzaam en kan ontstaan doordat zonnestralen de bovenkant van het poollicht raken.
In 2005 was er in Nederland hoog aan de hemel rood, groen en blauw poollicht zichtbaar, getuige de foto van Roy Keeris (zie de meest linkse van de 4 kleinere foto’s hierboven).
.
Hoe kan het dat we soms het poollicht zo zuidelijk kunnen waarnemen?
Naarmate het magnetische veld van de aarde meer verstoord wordt, wordt het verspreidingsgebied van het poollicht groter. Meestal ligt de zone van de ‘aurora borealis’ op ons halfrond tussen de 60 en 70° noorderbreedte. Dit is ter hoogte van Midden- tot Noord-Scandinavië. Poollicht is daarom veel vaker te zien in dit gebied dan in Nederland, dat op circa 52° noorderbreedte ligt. Toch kunnen we soms in Nederland poollicht al zien wanneer het onder de 60° noorderbreedte uitkomt. Dit heeft te maken met de bolle vorm van de aarde. Het poollicht moet dan wel vrij sterk zijn en natuurlijk rnoet het helder weer zijn.
.
Wanneer is het noorderlicht te zien?
Onderstaande Solar Activity Monitor laat zien of er een uitbarsting op de zon heeft plaatsgevonden (Zonnevlammen / CME) en daarnaast is te zien of het magnetisch veld van de aarde in beweging is (Geomagnetisch veld). Als dat eerste het geval is, dan wordt dat met “Active” en de diverse sterkten aangegeven (wij zullen daar graag “X class” zien staan), en wanneer het magnetisch veld in beweging is, dan komt er eerst “Active” en vervolgens Minor, Major of Severe “…Storm!” te staan. Als dan ook de Kp-index boven de 6 á 7 Kp komt, dan is er gerede kans om in Nederland poollicht waar te nemen.
De grote banner heb ik zelf gemaakt en toont groot de actuele Kp-waarde en deze wordt tevens door de ‘verlichte’ statuslampjes aangegeven. De poollichtkans wordt aangegeven met tekst en helemaal onderaan ziet u de geomagnetische grens, in graden noorderbreedte. Dat is de meest zuidelijke grens waarop we het poollicht onder gunstige omstandigheden, kunnen waarnemen.
Nederland en Vlaanderen bevinden zich tussen 53,5° noorderbreedte (voor de Waddeneilanden) en 50,7° noorderbreedte (voor zuid Limburg en Vlaanderen). Voor ons is Kp 8 en hoger ideaal, maar ook bij Kp 7 en bij uitzondering zelfs bij Kp 6 is het poollicht laag aan de horizon waarneembaar. Het is dan met het blote oog niet gemakkelijk te zien, maar dan hebben we altijd nog onze camera’s, die dat (met f1,8/2,8, ISO 800/1600 en enkele seconden belichting) alsnog zichtbaar kunnen maken.
Kiruna Magnetogram – als de gekleurde lijnen in de buurt van de stippellijnen blijven, dan is het magnetisch veld rustig en is er geen kans op poollicht. Zodra echter met name de zwarte lijn flink naar beneden gaat, dan is er kans op (fotografisch) poollicht, laag boven de horizon. Sinds kort kun je bovenaan deze grafiek zelfs zien of er poollicht in Kiruna te zien is. De balk moet een hele daglengte voorstellen (wit is daglicht, grijs is bewolking ‘s-nachts en als er poollicht is, dan is de groene zweem te zien).
.
.
Waar is het poollicht te zien?
Onderstaande afbeelding geeft met de gekleurde waas aan waar het noorderlicht momenteel te zien is. Ongeveer 1000 km. naar het zuiden is de grens waar kijkers op de grond het poollicht, bij goede omstandigheden, nog zouden kunnen zien. Omdat Nederland ten opzichte van de noordpool erg zuidelijk is gelegen, zullen wij noorderlicht alleen laag aan de noordelijke horizon te zien krijgen. Als de Kp-waarde (zie hierboven en verderop) dan ook nog eens boven de 6 a 7 Kp komt, dan is de kans groot dat wij er ook van mee kunnen genieten. Nederland ligt op de grote kaart aan de rechterkant in het midden.
Om er voor te zorgen dat u het wat beter kunt zien is hier links een uitsnede van West Europa te zien en deze is tevens geroteerd zodat u niet met uw hoofd op uw toetsenbord hoeft te gaan liggen. Wanneer het poollicht onder de 60 graden noorderbreedte komt (dat is de gebogen streep van links naar rechts), dan is er kans om vanuit Nederland poollicht te zien, laag boven de horizon.
.
Kp-Indexering
Wil het in Nederland mogelijk zijn om noorderlicht te kunnen waarnemen (afgezien van het feit dat het helder en onbewolkt moet zijn), dan is het noodzakelijk dat de mate van verstoring van het aardmagnetisch veld, aangegeven als Kp-waarde, zo hoog mogelijk wordt. Waarden van 7 Kp en hoger zijn dan gewenst en hoe hoger, hoe beter. Hoe noordelijker iemand zich op de aardbol bevindt, des te meer kans heeft men om poollicht te zien. Wij wonen een stuk lager en daarom moet de Kp-waarde ook zo hoog zijn.
De gemeten K-waarde is af te lezen op onderstaand staatje:
Onderstaande grafiek toont geen verwachting (forecast), maar de feitelijk gemeten Kp (nowcast). De waarden zijn gemeten in Potsdam Duitsland en deze is vaak wat sneller met de actuele waarden, dan de grafiek hierboven. Eronder ziet u de gemeten waarden van de afgelopen 6 dagen.
.
De Kp-verwachting voor de komende drie dagen:
De tijden worden weergegeven in Universal Time (UT/GMT).
Tel er in de winter 1 uur en in de zomer 2 uur bij op (met dank aan polarlicht-forhersage.de)
.
Zonnevlekken:
Zonnevlekken zijn erg belangrijk voor het ontstaan van noorderlicht. De geladen deeltjes, die op aarde het poollicht doen ontstaan, komen daar immers vandaan. Onderstaande afbeeldingen toont de voorkant van de zon en het aantal aanwezige zonnevlekken. De zon draait om zijn as en zonnevlekken op de evenaar doen er 12,5 dagen over vanaf het moment dat ze links in beeld komen, totdat ze aan de rechterkant weer uit beeld verdwijnen. Zonnevlekken bij de polen doen er 19 dagen over.
.
.
Zonneuitbarstingen / X-flares:
Op de navolgende grafiek is de activiteit van de zon van de afgelopen 3 dagen te zien en dan gaat het met name om de zonneuitbarstingen (X-flares). Alhoewel X-flares naast het mooie poollicht ook voor problemen op aarde kunnen zorgen, is het poollicht er toch in grote mate van afhankelijk. Wij kijken vooral uit naar pieken die tot in de X-waarden rijken. Ongeveer 24 uur na een zonneuitbarsting (er van uitgaande dat deze richting aarde gaat) komen de geladen deeltjes bij ons aan en zullen deze voor poollicht zorgen.
.
Verwachting voor de komende 10 dagen
Onderstaande animatie laat een globale verwachting voor de komende 10 dagen zien. De uitbarstingen worden gekenmerkt met fel gekleurde banden die in de kaarten te zien zijn. De verwachting is slechts een zeer globale schatting! De aarde wordt weergegeven als een geel bolletje en de zon als een witte bol in het midden.
- Bij de linker animatie kijken we bovenop ons zonnestelsel, waarbij we kunnen zien of er geladen deeltjes onderweg zijn richting de Aarde (de Zon is het witte bolletje in het midden en de aarde staat midden rechts als geel bolletje weergegeven).
- In de tweede animatie kijken we er van de zijkant tegenaan (met de zon links en de Aarde middenrechts), waarbij we kunnen zien of de ontlading boven of onder de aarde doorgaat, of ons vol gaat raken.
- De derde/rechter animatie is wat moeilijker voor te stellen. Daar zien we de Aarde met de zon daar precies achter. We moeten het schema naar rechts kantelen we kijken er dan van rechts tegenaan. Het geeft de activiteit aan op het moment dat deze de ronde lijn met de Aarde passeert.
.
De Extreme ultraviolet Imaging Telescope (EIT) laat de atmosfeer van de zon zien in verschillende golflengtes en toont zodoende de zon in verschillende temperaturen. Het lichtste gedeelte op de afbeeldingen genomen in 304 Angstrom is 60.000 tot 80.000 graden Kelvin. De temperatuur op de 171 Angstrom-afbeeldingen is 1 miljoen graden. bij de 195 Angstrom afbeeldingen is dat ongeveer 1.5 miljoen graden Kelvin, bij 284 Angstrom hebben we het zelfs over 2 million graden. Hoe warmer de temperatuur, des te hoger we in de atmosfeer van de zon kijken:
Van links naar rechts zien we: EIT 171, EIT 195, EIT 284 en EIT 304.
Klik voor een vergroting.
.
Poollicht minimum en maximum
Een bezoeker wees mij op het feit dat poollicht activiteit een cyclus doormaakt van ongeveer 11 jaar, waarbij de cyclus van een maximum aan poollicht activiteit naar een minimum gaat (5,5 jaar later) en weer naar een maximum activiteit (weer 5.5 jaar later). Normaal hadden wij in 2019 in een dal moeten zitten, maar het lijkt er op dat de periode van het minimum verlengd is en inmiddels weten we dat het jaar 2020 het begin van solar cyclus ’25 is. Het is vaker voorgekomen dat de zon voor langere tijd minder actief is geweest en daar lijkt het nu ook op. Laten we hopen dat de zon weer snel “wakker” wordt. Houdt desondanks toch de berichten in de gaten. Het (fotografisch) poollicht heeft ons al vaker verrast op momenten dat we het eigenlijk niet verwachtten.
Recent onderzoek lijkt uit te wijzen dat de zonnecyclus, de elfjarige cyclus van zonneactiviteit en samenhangend daarmee de periode waarin het aantal zonnevlekken op de zon varieert, gereguleerd lijkt te worden door de drie planeten Venus, Aarde en Jupiter. De getijdenvelden van deze drie planeten zijn zo sterk, dat ze het magnetisch veld van de zon beïnvloeden.
In een artikel in het wetenschappelijk tijdschrift Solar Physics beschrijven Duitse wetenschappers dat zodra de drie planeten in een lijn ten opzichte van de zon staan opgesteld, een zodanige kracht op het oppervlak van de zon wordt uitgeoefend dat dit veranderingen in het plasma-oppervlak teweegbrengt. Venus, de Aarde en Jupiter staan ongeveer eens per 11,07 jaar in één lijn met de zon.
.
Poollichtvideo’s:
Een aantal hoogstaande video’s met prachtige beelden. Verduister uw kamer, zet de video’s op groot beeld, zet het geluid hard en droom even weg met het mooiste dat poollicht te bieden heeft.
.
Hoe ziet poollicht er met het blote oog uit?
In onderstaande video’s krijgen we zeldzame opnames van ‘real-time’ poollicht te zien. Dit in tegenstelling tot de flamboyante time-lapse opnamen, waarbij we het poollicht altijd helder en snel zien bewegen. We zien hier dus geen time-lapse (waarbij foto’s langere tijd worden belicht), maar een natuurgetrouwe weergave van hoe het noorderlicht door de lucht danst en beweegt en hoe het er uit zou zien als u ter plaatse zou zijn. Ook de kleuren zijn zoals ze met het blote oog gezien kunnen worden:
.
Een lage Kp en toch poollicht?
Wij staren ons vaak blind op het feit dat we een hoge Kp-index nodig hebben om in Nederland poollicht te kunnen zien. Echter, zoals onlangs weer gebleken… als de Kp-index in de lage cijfers staat, dan is er toch een kans om poollicht vast te leggen, fotografisch! We zien dan uiteraard niet de karakteristieke kleurenwaaier, maar vaak alleen een groene of rode zweem.
Houdt dan vooral ook de aurora-ovaal in de gaten (zie onderdeel “Waar is het poollicht te zien?”). Als de ondergrens van de groene waas redelijk onder de 60° noorderbreedte komt, dan is er een kans om het poollicht vast te leggen op de gevoelige plaat, altijd vrij laag boven de horizon. Zoek op een hopelijk maanloze nacht het donkerste plekje in uw omgeving op, met vrij zicht op het noorden en waar stadslicht het beeld niet of niet al te veel zal beinvloeden. Stel uw camera in op f1,8, ISO 800/1600 en belicht 20 tot 30 seconden en bekijk de resultaten. Pas uw instellingen vervolgens aan voor de beste resultaten. Zie verderop meer tips foor het fotograferen van poollicht.
Op deze prachtige panoramafoto zien we fotografisch poollicht, vlak boven de horizon bij Petten aan zee. We zien de groene waas en daarboven ook licht de rode. Klik voor een vergroting (foto van Sylvano Rosenberg uit Medemblik, 1-9-2020. f2.8 Iso 1000 en 25 seconden belicht. Kp-index 4).
,
Poollicht fotograferen:
Mocht u in de gelukkige omstandigheid zijn om het poollicht te zien en u wilt dat ook op de gevoelige plaat vastleggen, dan volgen hier wat tips om uw eerste stappen wat te vergemakkelijken.
- Gebruik een goede camera. Dat kan een spiegelreflexcamera zijn, maar bijv. ook een compactcamera, mits deze lange sluitertijden aan boord heeft.
- Gebruik geen telelens, maar liever de standaard 35 mm. lens of kleiner.
- In Nederland gaat het vaak om fotografisch poollicht, dat met het blote oog zo goed als niet te zien is, maar met de camera wel. Dat poollicht bevindt zich laag boven de noordelijke horizon. Een 35 mm. lens voldoet meestal prima.
- Zorg voor een stevig statief dat iedere beweging van uw camera uitsluit.
- Heeft uw camera een afstandbediening; gebruik deze dan, om iedere trilling te voorkomen. Nog beter zou het zijn als de camera meerdere foto’s achter elkaar kan maken. Dan hoeft u de camera niet aan te raken en veroorzaakt u geen ongewenste trillingen.
- Stel uw camera scherp op oneindig. Gebruik daarvoor het licht van huizen in de verte of heldere sterren.
- Zet het diafragma wijd open, bijv. op f/2.8.
- Stel de ISO in op 800 of 1600 en belicht uw foto ca. 5 seconden.
- Maak de foto en bekijk het resultaat.
- Bevat de foto veel ruis? Gebruik dan een lagere ISO-waarde en een langere belichtingstijd, bijv. 20 a 30 seconden.
- Is het poollicht niet goed te zien, gebruik dan een langere sluitertijd.
- Maak steeds een nieuwe foto en bekijk het resultaat en pas indien nodig de instellingen iedere keer aan, net zolang tot u het poollicht perfect (of zo goed als mogelijk) op de plaat heeft.
Foto van het prachtige poollicht, zoals dat in Nederland te zien was op 6 maart 2016. Foto gemaakt door Sytse Schoustra bij West Terschelling. Het natuurverschijnsel was te zien van 21.30 tot 23.00 uur (7-8 Kp).
.
Hans Wildeboer uit Mook was met zijn fotoclubje nachtelijke straatfoto’s aan het maken in Grave (op zo’n 20 meter van mij vandaan) en eenmaal thuis aangekomen, kwam hij er pas achter dat hij en passant ook het poollicht had meegefotografeerd (5 november 2023, ±19.15 uur, kP-index 7 – ISO500, f3.5 en 6 seconden belichtingstijd).
.
Het noorderlichtfeest van 10 op 11 mei 2024
In 2005 was er prachtig poollicht zichtbaar in Nederland met mooie diepe kleuren en hoog aan het firmament. Ik zag de foto’s van o.a. Roy Keeris en bedacht toen, dat wil ik ook zien. Dat was ook het moment dat ik een pagina over poollicht op mijn website plaatste om door de kennis, die ik daarmee zou opdoen, de kans te vergroten dat ik het poollicht ook echt een keer zou gaan zien. 19 Jaar lang heb ik ieder poollicht moment gemist, door bewolking, te laat, verplichtingen elders e.d. en dat terwijl ik ingeschreven was op waarschuwende sms- en e-maildiensten. Maar toch, iedere keer greep ik mis.
In de avond en nacht van 10 op 11 mei zou dat echter veranderen. Ik had kort daarvoor foto’s gemaakt van de enorme zonnevlek en toen kreeg ik meteen ook de eerste melding van poollichtjagers dat het weekend bijzonder kon worden.
De Kp-index schoot door het dak en de eerste meldingen kwamen binnen, waardoor ik als de mieter naar de Maasmuur in Grave ging. Statiefje en camera mee en (naar later bleek gelukkig ook) mijn iPhone 14 Pro Max.
De eerste foto’s waren meteen raak, ik zag paarsrood met een lichte zweem van groen en was daarmee al helemaal tevreden en geleidelijk verdween het licht. De nacht was weer donker en ik ging met een big smile naar huis. Ik had eindelijk, na al die jaren, poollicht gezien:
Alle kleuren van het poollicht: rood, roze, paars, groen, geel, oranje en zelfs melkachtig wit, zichtbaar tot voorbij het zenit (recht boven me).
Klik hier voor een uitgebreid verslag
van deze avond met veel foto’s.
Klik hier voor een fotoverlag
van het poollicht van 10 en 11 oktober 2024
.
.
Aanvullende informatie:
- Blijf via Twitter op de hoogte van onze kansen op poollicht. Praat mee via #poollicht of #noorderlicht (klik op ‘Meest recent’ voor de laatste meldingen.
- Kijk voor meer informatie ook eens op de website van Noorderlichtjagers.nl
Zij hebben ook een Discord kanaal ‘Noorderlichtjagers’ die erg handig en leuk is voor, tijdens of na poollichtactiviteit. Klik op de + om een kanaal toe te voegen en zoek dan op Noorderlichtjagers. - Of bezoek de Engelstalige website: Aurora Watch.
- Live data op je iPhone? Zoek in de App Store naar Aurora Alerts en Aurora Forecast.
- Enkele foto’s van het noorderlicht vanuit Nederland – door Ide Geert Kofferman
- Bekijk ook eens de Realtime Aurora Gallery voor prachtige recente opnamen van poollicht
- Duitstalig forum, o.a. over poollicht.
- Verder kan ik jullie aanbevelen Aurora Sky Station. Zoals zij zelf zeggen: “Probably the best Aurora on earth!”. Zij hebben een digitale spiegelreflex met 14 mm. groothoeklens naar de hemel gericht en maken iedere 5 minuten hoogwaardige opnamen. ‘s Nachts kun je live meekijken en overdag kun je, door terug te scrollen, de opnamen van de afgelopen nacht bekijken. Het is daar bijna iedere nacht raak 🙂
- Wil je zelf het poollicht eens op locatie bekijken, ga dan naar deze pagina: de beste reizen om het noorderlicht te zien
.
Introductievideo ruimteweer:
Condities op de zon en in de zonnewind, magnetosfeer, ionosfeer en thermosfeer kunnen de werking en betrouwbaarheid van technische ruimte- en grondsystemen beinvloeden en tevens mensenlevens en de gezondheid in gevaar brengen. Deze Engelstalige introductievideo opent in een nieuw scherm of tab als u op onderstaande afbeelding klikt.
Ook beschikbaar in Quicktime formaat: Groot (269M) en Small K 60M).
Sast nordenlicht noordlicht nordlicht norderlicht pool licht noorden noorder noorwegen zweden finland waar wat is het noorderlicht het noorderlicht nederland groningen vakantie reis poollicht wiki foto’s webcam webcams zien
STEVE – nieuw soort poollicht!?
Bekijk de video over een vrij nieuw fenomeen dat alleen tijdens poollicht te zien is en de naam STEVE heeft gekregen.
Er zijn een paar verschillen in de creatie van aurora en STEVE:
Aurora’s maken gebruik van een fysiek mechanisme, waarbij elektronen en ionen in onze bovenste atmosfeer regenen en atomen opwekken. De STEVE-boog is een hete gasband die een chemische reactie met zich meebrengt, waardoor een gloed ontstaat.
Wetenschappers vertellen dat de boog gepaard gaat met een zeer snelle stroom deeltjes – ongeveer vijf keer sneller dan waargenomen bij aurora’s. Eén voorgesteld mechanisme is dat deze sterke plasmastroom stikstofmoleculen in de atmosfeer opwekt die vervolgens reageren met zuurstofmoleculen, waardoor stikstofmonoxide ontstaat. Dit stikstofmonoxide, dat anders zeldzaam is in onze atmosfeer, wordt geactiveerd en gloeit, waarbij het licht uitstraalt in het paarse bereik van het zichtbare lichtspectrum.