Astrofotografie

WWelkom in de betoverende wereld van astrofotografie! Ik zal hier enkele mooie foto’s van het universum laten zien en tevens een paar tips geven om zelf aan de slag te gaan. Ga mee op een reis door de ruimte en ervaar de magie van astrofotografie. Verleg uw grenzen en leg de schoonheid van het universum vast, met een telescoop, een digitale camera en zelfs met uw smartphone.

Op mijn 14e kreeg ik mijn eerste telescoop, een 600 mm Newton kijker. Mijn vader zaliger vond het prachtig om vanaf de camping in Mook de kerktoren van Cuijk van dichtbij te kunnen bekijken, maar voor mij moest de kijker toch echt omhoog gericht worden, naar de sterren, de nevels, de sterrenstelsels en vooral de maan en de planeten. Daar was het voor mij te doen! Een paar jaar later kocht ik al een veel grotere telescoop, een 1200 mm. refractor en ik heb er jaren plezier van gehad. Alhoewel de toenemende lichtvervuiling (toen al) het steeds moeilijker maakte en op den duur zelfs geheel onmogelijk. Ik heb die oude telescoop nog steeds in mijn garage staan. Kan er geen afstand van doen.

De fascinatie voor alles wat met astronomie te maken heeft, is altijd gebleven en ik heb in de afgelopen 40 jaar regelmatig nog met een schuin oog naar de nieuwste telescopen gekeken, maar ja. Tot dat ik begin vorig jaar een video zag over een nieuwe, draagbare en vooral betaalbare slimme telescoop voor astrofotografie; de Dwarf II van de firma Dwarflab. Bloed kruipt waar het niet kan gaan en 5 minuten later was hij al besteld! Daarna waren het 4 hele lange maanden van wachten, maar uiteindelijk, daar was hij dan. En ik zou niet teleurgesteld worden. Bekijk de volgende video met een introductie van de Dwarf II en inmiddels de opvolger de Dwarf 3, gevolgd door een video met mijn allereerste (bescheiden!) resultaten:

Inmiddels ken ik het apparaat door en door en dat is dan ook te zien aan de resultaten. Zie onderstaande foto’s voor een aantal mooie voorbeelden.

.

Mijn astrofoto’s

Bij astrofotografie worden vaak tientallen tot vele honderden foto’s van hetzelfde object gemaakt en deze worden gestacked (als het ware op elkaar gestapeld) en iedere opname voegt steeds een klein beetje data toe aan het eindresultaat, waardoor de foto steeds mooier en het object beter zichtbaar wordt. Opnamen met meer dan 500 stacks zijn geen uitzondering.  Normaal gebrukt men speciale software om foto’s te stacken, maar bij een slimme telescoop als de Dwarf II gebeurt dat automatisch, hetgeen een oplossing is voor mensen die alleen een tablet en geen aparte PC hebben. Met fotobewerkingssoftware en diverse online tools kun je vervolgens het maximale uit zo’n foto halen. Hier volgen enkele voorbeelden van mijn mooiste astrofoto’s.

Klik op de foto’s voor een vergroting!

Hier zien we M31, de Andromeda nevel. Met mijn oude grote telescoop kon ik nooit meer dan een kleine pluizige vlek waarnemen, maar de kleine Dwarf II (net iets groter dan een baksteen) laat Andromeda vele malen groter zien. Voor de bovenste foto, gemaakt op 09-06-2023, heb ik maar 75 stacks gebruikt. De foto daaronder is van 07-09-2023 en daar heb ik 200 stacks gebruikt. Beiden zijn nabewerkt met Fitsscrubber en Lightroom Mobile.

Klik op de afbeelding hier links om de annotatie van de foto te bekijken of op het foto’tje rechts, om te zien hoe Andromeda er door een kleine telescoop uit ziet. Net als bij bijv. poollicht, ziet het er met het blote oog minder indrukwekkend uit dan op een foto. Een foto verzamelt licht en hoe langer je belicht, des te meer je krijgt te zien, getuige bovenstaande foto’s van het Andromedastelsel.

NB: Ik noem M31 hier een paar keer onterecht “nevel”, want dat is hoe M31 in Nederland en veel andere landen bekend stond. De meest bekende nevels bevinden zich binnen onze Melkweg. Het is echter pas sinds de jaren 20 van de vorige eeuw dat we weten dat er zich buiten ons sterrenstelsel, de Melkweg, ook nog andere sterrenstelsels bevinden. M31, het Andromedastelsel is er daar één van en inmiddels weten we dat er biljoenen méér van dergelijke sterrenstelsels in het zichtbare heelal zijn.

..

Hier zien we Bode’s Galaxy, met linksonder M81 en rechtsboven M82 de Sigaar Galaxy. Bode’s Galaxy is altijd een geliefd onderwerp voor astrofotograferen geweest, omdat ze dicht bij elkaar staan en mooi groot in beeld komen (09-06-2023 – voor deze foto heb ik 102 stacks gebruikt. Daarna de gestackte foto door Fitsscrubber gehaald en uiteindelijk nabewerkt met Lightroom Mobile). 

.

 

Door zijn karakteristieke vorm is de Halter nevel (M27 Dumbbell nebula) een geliefd onderwerp voor astrofotografen (09-06-2023 – hiervoor gebruikte ik 89 stacks en de foto is uiteindelijk ook weer bewerkt door Fitscrubber en Lightroom Mobile).

 

 

 

..

..

Hier zien we een bijzondere opname van het Windmolenstelsel (M101 Pinwheel galaxy). Van zichzelf is dit sterrenstelsel al een beauty om te zien, maar het bijzondere zit hem in de in mei 2023 ontdekte supernova SN2023ixf. Alle sterren op deze foto zijn sterren in onze eigen Melkweg. Om een ster in een ander sterrenstelsel te kunnen zien moet er iets aparts aan de hand zijn. Als een ster aan het einde van zijn leven komt, zorgt deze voor een gigantische explosie en om dat met eigen ogen te mogen waarnemen (21 miljoen lichtjaren van ons vandaan), mag je best apart noemen (09-06-2023 – 221 stacks en nabewerkt met Fitsscrubber en Lightroom Mobile)
.

 

Nevels zijn een geliefd onderwerp voor astrofotografen, omdat ze veel pracht en praal tentoonstellen. Hier zien we M17, de Omega nevel in het sterrenbeeld de Boogschutter (09-06-2023 – 99 stacks, nabewerkt met Fitsscrubber en Lightroom Mobile).

.

 

De Adelaarsnevel (M16 Eagle nebula) is naast zijn mooie verschijning ook bekend geworden om de Pillars of Creation. Deze Zuilen der Schepping, zoals ze ook wel genoemd worden, zijn uitgestrekte pilaren vol gas en stof, waar aan de lopende band nieuwe sterren ontstaan. Voor kleine telescopen zijn de pilaren bijna onzichtbaar, alhoewel ze hier in het midden van de nevel toch al als donkere vlek zichtbaar zijn (09-06-’23 – 150 stacks en nabewerkt met Fitsscrubber en Lightroom Mobile).

Klik op de afbeelding hier rechtsboven om de Pillars of Creation in hun volle glorie te bekijken (foto NASA/ESA Hubble telescoop)

.

In het sterrenbeeld Leeuw vinden we een drietal dicht bij elkaar liggende spiraalstelsels, die samen de veel gefotografeerde Leo Triplet vormen (ook wel de M66 groep genoemd), bestaande uit M65, M66 en NGC3628 (09-06-2023 – 100 stacks en bewerkt in Fitsscrubber en Lightroom Mobile).

.

.

.

.

.

Nog een favoriet sterrenstelsel is de Draaikolknevel M51 (Whirlpool galaxy). Nevel is niet het juiste woord, want het betreft uiteraard een sterrenstelsel. M51 bevindt zich in het sterrenbeeld Jachthonden, erg dicht bij de staart van de Grote Beer.
(10-06-2023 – 77 stacks, bewerkt met Fitsscrubber en Lightroom Mobile)

.

.

M20, de Trifidnevel wordt gekenmerkt door de donkere banen die er door heen lopen. De Trifidnevel bevindt zich in sterrenbeeld Schutter en ligt op 5200 lichtjaar van de aarde. Hoe meer stacks je fotografeert, des te beter de nevel in beeld komt (12-06-2023 – 75 stacks, bewerkt in Fitsscrubber en Lightroom Mobile).

.

..

M8, de Lagunenevel (Lagoon nebula) is een dankbaar onderwerp om te fotograferen. Ook hier geldt, hoe meer foto’s. je maakt, des te mooier het eindresultaat. Deze emissienevel vinden we in het sterrenbeeld Boogschutter en is dicht in de buurt van de Trifidnevel te vinden  (17-06-2023 – 200 stacks en bewerkt in Fitsscrubber en Lightroom Mobile). 

 

 

 

Hier zien we M42, een van de meest gefotografeerde deep sky objects. De Grote Orion Nevel, is een kosmisch kunstwerk: een gigantische wolk van gas en stof in het sterrenbeeld Orion. Hier worden nieuwe sterren geboren te midden van prachtige, fluorescerende kleuren, die de nachtelijke hemel verlichten als een schilderij van de kosmos (16 september 2023, 320 stacks van 15 sec, 80 gain en 1×1 binning (4K)).

 

..

Welke catalogi zijn er

In bovenstaande annotatie-afbeeldingen zien we diverse aanduidingen, zoals bijv. Mxx, NGCxxxx en ICxxxx. Naast de catalogi die sterren bevatten zijn er namelijk ook catalogi van andere objecten, de deep sky objects (dso’s), zoals hierboven getoond:

• Messier (M), De klassieke lijst van 110 sterrenstelsels, nevels en sterhopen, gepubliceerd door Charles Messier in 1774.
• New General Catalogue (NGC) bevat 7840 buitenaardse objecten en is in 1973 uitgegeven. Er is ook een  opvolger de  Revised NGC, waarin veel fouten en beschrijvingen verbeterd zijn, maar die zie ik nog niet zo vaak gebruikt worden.
• de Index Catalogue (IC) van de Royal Astronomical Society, opgesteld tussen 1888 en 1907 door Johan Dreyer. IC nummers worden voornamelijk gebruikt voor nevels en gaswolken.
• De Henry Draper Catalogus (HD) is een stercatalogus die is gepubliceerd tussen 1918 en 1924, met spectroscopische classificaties van 225.300 sterren.

Bekijk de wikipedia pagina’s voor: Messier, NGC, RNGC, IC en HD.

..

De Melkweg fotograferen met een smartphone

Door de smartphone op een statief te plaatsen en een lange sluitertijd te gebruiken (30 seconden of meer) kun je prachtige foto’s van de Melkweg maken. Vooral als je rekening houdt met een mooie voorgrond, met bijv. een stilstand water voor een mooie reflectie. Als u vervolgens de foto’s kunt bewerken met een fotobewerkingsprogramma zoals Lightroom of Snapseed, dan kunt u verrassende resultaten boeken. Bekijk de uitleg in de volgende video (Engelstalig).

.
Wat hebt u nodig voor het fotograferen van de Melkweg?

• Ga naar een donkere plek (hoe donker, hoe beter).
• Vermijdt Maanlicht. U heeft maximaal contrast nodig tussen de achtergrond en de sterren van de Melkweg, om deze goed vast te kunnen leggen.
• Er zijn diverse apps verkrijgbaar, om te weten waar de Melkweg zich op dat moment bevindt. Om niet voor verrassingen te komen staan, is het goed om eerder op de dag al de locatie en de stand van de Melkweg te checken.
• Gebruik een tevig statief.
• Om zoveel mogelijk van de Melkweg op de foto te krijgen, raadt ik een groothoeklens aan.
• Fotografeer in RAW-formaat, zodat u achteraf e.e.a. nog kunt aanpassen.
• Besteedt wat extra tijd aan een goede scherpstelling.
• Zet de diafragma helemaal open: f1.8 – f2.8.
• Begin met een ISO van ±1600 en maak voor de zekerheid ook enkele opnamen met ISO 3200.
• Stel de witbalans in op 4000 Kelvin (omdat u in RAW fotografeert kunt u deze achteraf altijd nog aanpassen, maar 4000 geeft een zo natuurlijk mogelijke sterrenhemel).
• Belicht circa 15 seconden en maak voor de zekerheid ook een opname van circa 30 seconden en vergelijk deze om te zien waar de Melkweg er het beste door naar voren komt.

Maak enkele foto’s, controleer daarna het resultaat, pas eventueel de instellingen aan en maak een nieuwe set foto’s en herhaal deze stappen totdat u tevreden bent. Verwijder nog geen foto’s totdat u ze thuis, op uw gemak en op groot scherm hebt bekeken.

 

.

Online bewerken van uw astrofoto’s

De meeste astrofotografen maken gebruik van programma’s voor hun PC, zoals Deep Sky Stacker, Siril en PixInsight om hun foto’s te bewerken en de resultaten van hun astrofotografie zijn adembenemend. Maar als u net als ik voornamelijk met een pro tablet werkt, dan moet u op zoek naar bijv. online programma’s om dat enigszins te benaderen. Daarom heb ik onderstaand een aantal van die webprogramma’s opgesomd. Wellicht dat iemand er zijn of haar voordeel mee kan doen:

https://nova.astrometry.net
– een handige webapplicatie om uw astrofoto’s te laten annoteren. Upload een foto en de tool toont de namen van de sterren, nevels, stelsels, enz. in die foto.

https://www.starfixer.org
– met deze webapplicatie kunt u uitgerekte sterren weer mooi rond en scherp laten maken.
.

https://waps.cfa.harvard.edu/eduportal/js9/software.php
– een online bewerkingsprogramma voor astrofoto’s.
.

https://astro.mellican.com/fitsviewer
– deze Fits Scrubber voert een aantal standaard bewerkingen uit.
– (ideaal voor mijn Dwarf II foto’s / Let op: deze dienst werkt helaas niet meer. Komt misschien terug, maar vooralsnog geen witte rook).

 

https://www.photopea.com
– Photopea.com is een online fotobewerkingsprogramma dat veel weg heeft van Photoshop. Als een van de weinige programma’s kan Photopea ook fits bestanden openen en bewerken.
–

Naast bovenstaande online tools hebben tablets en smartphones vaak ook nog apps als Snapseed en Lightroom Mobile aan boord, waarmee bijv. de saturatie van de foto’s wat opgekrikt kan worden, om zo de kleuren wat meer naar voren te laten komen. Met andere woorden: bewerken van astrofoto’s op een tablet of smartphone is niet ideaal, maar behoort zeker tot de mogelijkheden.
.

https://jamesritson.co.uk/resources.html
– JR Astrophotography Macros for Affinity Photo 2 for iPad
–

Heeft u goede aanvullingen?
Dan houdt ik me van harte aanbevolen (contactformulier)

.

Kometen, de ‘sneeuwballen’
van het universum…

Kometen zijn kosmische zwervers, reizigers in de ruimte met vurige staarten die een spoor van sterrenstof achterlaten terwijl ze om de zon bewegen. Deze ijskoude reizigers, soms als de “sneeuwballen van het universum” beschreven, fascineren zowel astronomen als dromers, en herinneren ons eraan dat zelfs in de donkerste hoeken van het heelal een vleugje schoonheid en verwondering te ontdekken is.

Ik heb in mijn leven al heel wat kometen mogen zien, waaronder de bekende komeet Halley in 1986. Onderstaand treft u enkele van mijn komeetfoto’s aan. Klik voor een vergroting.

Komeet C/2023 A3 Tsuchinshan-ATLAS was in oktober 2024 laag aan de westelijke horizon te zien op 71 miljoen kilometer afstand. 14 Oktober was een van de weinige onbewolkte avonden voor mijn omgeving, dus een uitgelezen kans om de komeet vast te leggen. Het betreft overgens geen periodieke komeet, die over een bepaalde tijd weer te zien is, maar een eenmalige bezoeker van ons zonnestelsel. We zien overigens ook (heel vaag) een zogen. anti-staart. Deze bestaat uit kleine brokstukjes die in het afgelegde spoor van de komeet zijn achtergelaten. Mocht de Aarde zich in de komende jaren door dat gebied bewegen, dan kan dat een aardige meteorenregen opleveren (eigen foto met de Sony RX100 II, ISO800, 8 sec. belicht en kort nabewerkt met Lighroom Mobile).

 

De komeet 12P/Pons-Brooks zoals deze op 15 maart 2024 in westelijke richting te zien was, op een afstand van maar liefst 1,63 astronomische eenheden (ruim 243 miljoen kilometer). Hij zou inmiddels een stuk beter te zien moeten zijn, maar ja, wolken, wolken en nog eens wolken. Het zicht was belabberd deze winter. Over ±71 jaar kunnen we het nog eens proberen, want dan komt hij weer langs (eigen foto, gemaakt met de Dwarf II met in totaal 50 stacks).

 

Hier zien we de komeet Nishimura (C/2023 P1) op 151 miljoen km. afstand in de kop van het sterrenbeeld Leeuw, waarvoor  ik vroeg uit de veren moest om hem te kunnen zien. De omloopbaan van deze komeet duurt 437 jaar (eigen foto, gemaakt met de Dwarf II op 7 september 2023, 21 stacks).

 

Met de Graafse brug op de voorgrond zien we hier de prachtige komeet Neowise (C/2020 F3), die met het blote oog te zien was aan de noordelijke hemel in juli 2020. De komeet bevond zich op een afstand van 143 miljoen km. en heeft een omlooptijd van 7000 jaar, dus ergens in het jaar 9020 zien we hem pas weer terug. (eigen foto met de Sony RX100 II, ISO400, 8 sec. belicht en kort nabewerkt met Lighroom Mobile).

 

‘Een oude foto met daarop heel klein de komeet 17P/Holmes in het sterrenbeeld Perseus (op 308 miljoen km. afstand). Met een omlooptijd van maar 6,9 jaar is deze komeet een regelmatige bezoeker. Linksonder zijn de Pleiaden te zien (eigen foto uit 2007)

 

.

 

Wordt het bewolkt?

Amateurastronomen hebben nergens meer een hekel aan dan aan bewolking.Om te voorkomen dat u uw apparatuur voor niets opbouwt, kunt u op onderstaande kaart aflezen of er bewolking naar uw locatie onderweg is (met dank aan buienradar.nl):

.

Weersverwachting voor astrofotografie

In onderstaande afbeelding kunt u bij “Summery” gemakkelijk aflezen of de omstandigheden voor astrofotografie goed (groen) of slecht (rood) zijn. Meestal is de al dan niet aanwezige bewolking daar de belangrijkste factor in. Als de blokjes voor lage bewolking (low cloud), middelhoge bewolking (medium cloud) en hoge bewolking (high cloud) donkerblauw kleuren, dan zijn de omstandigheden goed genoeg om een poging te wagen. Als dan ook de andere omstandigheden goed zijn, zoals zicht (visibility) mist (fog), wind, vorst, temp(eratuur) en dauw en luchtvochtigheid, dan weerhoudt niets u ervan om uw telescoop tevoorschijn te halen.

Wilt u verder vooruit kijken, bezoek dan de website Clear Outside voor een uitgebreidere en op uw locatie toegespitste verwachting of bekijk de weersomstandigheden voor deze week op hemel.waarnemen.com.

..

.

Mag het licht uit?

Wat me na 40 telescooploze jaren wel is opgevallen, is dat er steeds minder sterren zichtbaar zijn aan de nachtelijke hemel. Niet omdat de sterren in de tussentijd op miraculeuze wijze zouden zijn verdwenen, maar omdat  de lichtvervuiling in al die jaren éxtreem is toegenomen. Vroeger kon je op maanloze nachten duizenden sterren zien flonkeren en nu zie je met wat geluk nog hooguit een kleine vijftig tot honderdtal sterren. Hoe meer licht in de omgeving, des te minder sterren je met het blote oog kunt zien.

Lichtvervuiling is niet alleen lastig voor amateurastronomen, ook de natuur (dieren) en zelfs de mens heeft er last van, aangezien overmatig (kunstmatig) licht in de nacht de aanmaak van Melatonine kan verminderen. Dit kan leiden tot slapeloosheid, verminderde slaapkwaliteit en verstoring van het natuurlijke dag-nachtritme.

Ieder jaar wordt eind oktober de Nacht van de Nacht georganiseerd door de Natuur en Milieufederaties. Tijdens de Nacht van de Nacht worden er door het hele land evenementen georganiseerd in het donker. Honderden bedrijven en gemeenten doven lichten van gebouwen en reclameverlichting en dat is de ideale gelegenheid om ook de verrekijkers en telescopen tevoorschijn te halen.

Bekijk ook eens onderstaande video van Govert Schilling van enige jaren geleden over de Nacht van de Nacht. Als u meer wil weten over dit goede initiatief: bezoek dan zeker ook eens hun website.

 

Met de Bortle-schaal wordt de hoeveelheid lichtvervuiling weergeven voor een bepaald gebied. Ik heb het geluk dat ik in Bortle 4/5 woon (dat is nog te doen), maar er zijn gebieden in Nederland waar het veel slechter en ook veel beter is. Wat te denken van Rotterdam met Bortle 9. Daar kun je de Maan zien en planeten als Venus en Jupiter, maar verder houdt het op. Bijna heel Nederland zit in schaal 4-6, behalve Friesland, Groningen en Drenthe, daar kom je gebieden tegen van Bortle 3. Op de waddeneilanden kun je, als je de duisternis opzoekt, héél misschien en bij grote uitzondering een Bortle 2 gebied vinden, maar Bortle 1 in Nederland is uitgesloten. Onze zuiderburen hebben enorme pech met hun straatverlichting die nutteloos en ongehinderd naar boven schijnt. Toch kun je ook daar, met wat zoeken een Bortle 4 of 5 gebied vinden. Kijken in welk Bortlegebied u zich bevindt? Ga dan naar de online lightpolutionmap.

.

  Bekijk ook de pagina “Zon, maan en sterren”
 Poollicht of Noorderlicht (Aurora Borealis)