Kort voor de oorlog had Grave zijn functie als garnizoensstad weer teruggekregen, nadat het deze als gevolg van de vestingwet van 1874 (de vestingwerken werden grotendeels afgebroken) was kwijtgeraakt.
Op de foto zien we burgemeester Louis Ficq in 1938 tijdens de inspectie van ’t 15e Regiment Infanterie voor de Hoofdwacht op de Markt. In februari 1944 wordt hij gearresteerd door de duitse bezetters vanwege zijn openlijke voorkeur voor vaderland en vorst. Iets meer dan een jaar later overlijdt hij in het duitse concentratiekamp Dachau. Louis Ficq is meer dan 25 jaar burgemeester van Grave geweest.
In oorlogstijd zijn bruggen altijd strategische doelwitten. Zo ook de – nu regenboogkleurige – brug bij Grave. Op 10 mei 1940 had ‘Gruppe Grave’ onder leiding van majoor Einstmann de opdracht deze brug ongeschonden in handen te krijgen. Blijkbaar was deze majoor nu niet bepaald een doortastend commandant. Tegen het middaguur van die beruchte dag hadden zijn manschappen nog niets van hem vernomen. Zij gingen dus op onderzoek uit en troffen Einstmann slapend aan….
Inmiddels was in de vroege ochtend van 10 mei, in een poging de duitse opmars te stuiten of op zijn minst te vertragen, de Graafse brug al opgeblazen. Later zou blijken dat de brug van Gennep al veroverd was, waarover de nodige treinen met Duitse manschappen en wapentuig tot diep in Brabant konden worden getransporteerd. In het nabijgelegen Mill stak men hier letterlijk een stokje voor door een duitse trein te laten ontsporen (door meerdere grote stalen balken, zogenaamde asperges, in en om de rails te plaatsen). Hierdoor ontstond het gevecht bij Mill.
De inwoners van Grave en omgeving werden op 10 mei geëvacueerd, waarbij te Nuland elf stadsgenoten omkwamen door een luchtbombardement in de nacht van 11 mei. Na de capitulatie op 15 mei keren de Gravenaren terug naar Grave en treffen daar talrijke Duitsers aan die bezit hadden genomen van de voornaamste gebouwen. Op de foto zien we een Duitse eenheid, marcherend over de Jan van Cuijkdijk. Met grote regelmaat werden er lange marsen gemaakt in Grave en de directe omgeving.
Zonder het te weten speelde Grave een grote rol voor geallieerde vliegtuigen ten behoeve van de navigatie. Boven Grave, dat gemakkelijk te herkennen was aan zijn vestingvorm, moesten zij afbuigen naar het oosten om de grote steden in het roergebied te kunnen vinden. Deze manoevre had als codenaam “Gravetomb”, hetgeen duidelijk op Grave en de dodelijke aard van de missie sloeg.
In september 1944 was de Graafse brug belangrijk voor Operation Market Garden. De Duitsers beseften dat maar al te goed. Aan de Gelderse en Brabantse zijde van de brug hadden zij in totaal zo’n 950 kilo explosieven aangelegd. De lading was door draden onderling verbonden in een Zundschnur (lont) dat met een lucifer aangestoken moest worden. Aan de Brabantse zijde was die taak aan Georg Jansen, een Volksduitser voorbehouden.
Nu wilde het geval dat Georg Jansen sinds 1917 in Nederland woonde en zijn boerenbedrijf in Bergen (Limburg) runde. Als Volksduitser werd hij opgeroepen voor militaire dienst. Door zijn verbondenheid met Nederland was hij geenszins van plan Nederlandse ‘objecten’ te vernielen. Een mening die hij ook aan de boerenfamilie Van de Putten in Grave te kennen gaf. Of zoals Alphonses van de Putten na de oorlog zei: “Wij leerden Jansen kennen als een zeer betrouwbaar en gelovig mens aan wiens woorden men niet behoefde te twijfelen. Hij had ons steeds verteld niet te zullen meewerken aan het opblazen van de brug”. En Jansen hield zijn woord.
Op het uur U, toen de lading ontstoken moest worden, ontbrak van Jansen ieder spoor. Later verklaarde hij: “Een paar woedende SS-officieren kwamen bij Van de Putten naar mij informeren. Ik zat toen in het hooi verstopt, zodat op het kritieke moment alleen de Gefreiter bij de brug was. Aan de Gelderse zijde was de Zundschnur op 17 september defect. De brug kon zodoende niet springklaar gemaakt worden. De Gefreiter kon dit niet alleen”. Van de Putten heeft zijn verhaal bevestigd: “Op de 17e september 1944 heeft Jansen hier verborgen gezeten. Er zijn hier officieren geweest om naar hem te informeren. We hielden ons van de domme. Jansen zat, met waarschijnlijk nog twee mensen, in het hooi”.
Nu kunnen we rustig concluderen dat dankzij deze Volksduitser de brug bij Grave niet is gesprongen.
Voor Operation Market Garden was het zeer belangrijk om de Graafse brug ongeschonden in handen te krijgen. Al voor het aanbreken van de 17e september 1944 begon de grootscheepse operatie en waren meer dan 1.400 Geallieerde bommenwerpers opgestegen van de Britse vliegvelden om de in het gebied van “Market-Garden” aanwezige Duitse luchtafweerstellingen en troepenconcentraties te bestoken.
Daarna stegen, vanaf kwart over negen ’s morgens, de 2.023 troepentransportvliegtuigen, gliders (zweefvliegtuigen) en hun sleeptoestellen op van vierentwintig Britse en Amerikaanse bases in Engeland. De C-47ers , met parachutisten aan boord, vlogen in lange formaties van vijfenveertig toestellen. Andere C-47ers en Britse bommenwerpers trokken 478 zweefvliegtuigen en in een eindeloos lijkende stroom begaf deze formatie zich op weg naar Nederland.
De enorme stroom van vliegtuigen was voor de Nederlandse bevolking een vorm van machtsvertoon van de Geallieerde legers en een zoveelste bewijs dat na jaren van bezetting en onderdrukking de bevrijding dichtbij was. Velen klommen op de daken van hun huizen om de luchtarmada te aanschouwen. Velen waren ervan overtuigd, dat nu de invasie van Nederland begon, afgaande op de verhalen die bestonden over de invasie van Normandië, waar ook parachutisten waren gebruikt.
Het 504e regiment veroverde in Grave de brug over de Maas. Om dit doel te bereiken moest wel strijd geleverd worden. De Duitse verdedigers hadden zich verschanst in een gecamoufleerde luchtafweertoren, waardoor een goed overzicht gehouden kon worden op de Amerikaanse troepenverplaatsingen. Nadat de bezetting van de toren met een bazooka was vernietigd en later gestuurde versterking waren afgeslagen, viel de brug onbeschadigd in Amerikaanse handen.
Op de foto zien we geallieerde troepen op de rijksweg ter hoogte van de Binnengracht, terwijl ze uitbundig worden toegejuicht door de Graafse bevolking.
Bij de bevrijding van Grave op 17 september 1944 zijn er opnamen gemaakt die enige tijd terug beschikbaar zijn gekomen. We zien opnamen van net gelande gliders ter hoogte van Nederasselt/Overasselt, van de Graafse brug, feestende Gravenaren op de Markt in Grave en o.a. lachende(?) kaalgeschoren vrouwen op de hoek Hamstraat/Boreel de Mauregnaultstraat in Grave. Een bijzondere video.
Na beeindiging van Operation Market Garden kwam de verdediging van de Graafse brug in handen van de Prinses Irene Brigade (zie foto). Alhoewel bevrijd bleef voor Grave de oorlog merkbaar dichtbij. Het front was blijven steken bij het Reichswald en regelmatig kwamen er evacués die her en der onderdak kregen. In de omgeving waren nog veel Amerikaanse en Britse troepen gestationeerd, die geleidelijk door Canadeze eenheden zouden worden afgelost.
Na een lange hongerwinter was het op 5 mei 1945 dan eindelijk zo ver: met de capitulatie van Duitsland was de Tweede Wereldoorlog in Europa ten einde.
Bronnen o.a.:
“Grave als militaire stad” van de sectie Militaire Geschiedenis KL
“Door tien eeuwen Graafse geschiedenis” door Frans Wouters
“200 Jaar Sociëteit” door Henk van Kuppevelt
“Operation Market Garden” van go2war2.nl
Chronologisch overzicht Market Garden
